Wrocław. Dawne domy handlowe – fotospacer
Do przygotowania tego wpisu zainspirował mnie... Solpol.
Tak, Solpol, ten symbol zachłyśniętych zachodem lat dziewięćdziesiątych, już niedługo będzie "dawnym" wrocławskim domem towarowym. W kwietniu 2022 roku, kiedy piszę te słowa, powoli znika on z przestrzeni miejskiej Wrocławia. Mijam to miejsce średnio raz w tygodniu i tak sobie patrzę, jak pierwszy wrocławski powojenny dom towarowy i jednocześnie ostatni taki w centrum miasta, przechodzi do historii. Jestem sentymentalna i mimo że nie jestem fanką tego typu architektury, trochę mi żal, że budynek, którego pierwsze miesiące otwarcia dobrze pamiętam, a dziś moje dzieci patrzą na jego rozbiórkę, za chwilę zniknie z ulicy Świdnickiej.
Solpol - pierwszy i ostatni
Solpol wybudowano w latach 1992-1993 w miejscu, gdzie do 1945 roku stały kamienice mieszkalne, zniszczone w czasie II Wojny Światowej. Inwestorem był Zygmunt Solorz (stąd i nazwa obiektu SOL POL) i w tym czasie powstawała też telewizja POL SAT. Ten pierwszy wrocławski budynek w postmodernistycznym stylu budził kontrowersje, ale i zachwyty. Ruchome schody, windy, klimatyzacja, poszczególne piętra z wyborem wszelkich pożądanych towarów. Chyba każdy mieszkaniec miasta ma jakieś wspomnienia z Solpolem. Moje - to TEN dział papierniczy...!
Kilka lat później rozpoczęła się era hipermarketów i galerii handlowych. Zamiast do centrum, ludzie zaczęli jeździć na zakupy na obrzeża miasta. Słynąca z handlu ulica Świdnicka zaczęła zmieniać się w ulicę banków, a domy handlowe w centrum cieszyły się coraz mniejszą popularnością - głównie ze względu na ograniczone miejsce do parkowania. Przestrzenie w domach towarowych zamieniały się w powierzchnie biurowe. Od 2009 roku zaczęto mówić o rozbiórce Solpolu, ostatecznie postanowiono o tym w 2013 roku..
Do prezydenta miasta kierowano petycje, trwały dyskusje, planowano nawet wpisać obiekt do rejestru zabytków. Zwolennicy zachowania Solpolu najczęściej powoływali się na argument dobrego przykładu postmodernistycznej architektury i ważnego śladu w historii miasta.
Symbol czy obciach?
W petycji do prezydenta Wrocławia z 2021 roku napisanej przez pana Rafała Rydza, pod którą podpisało się kilka tysięcy osób, czytamy m.in.:
"Ulica Świdnicka jest (...) unikatowa w skali europejskiej. Przy jednym trakcie komunikacyjnym mamy zlokalizowane różnorodne obiekty opowiadające historię miasta od samych jego początków. Zaczynając od gotyckich kościołów Świętych Doroty, Wacława i Stanisława oraz kościoła Bożego Ciała, poprzez klasycystyczny budynek opery, secesyjny hotel Monopol, historyzujący Dom Towarowy Podwale, modernistyczny Dom Towarowy Renoma, kolejno socrealistyczne zabudowania Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej i modernistyczny budynek przy Świdnickiej 30-32, na Solpolu kończąc. Pragniemy zapytać Państwa, które z miast w Polsce i Europie może się poszczycić tak bogatą zabudową tylko przy jednej ulicy, obrazującej zarazem znaczną część historii miasta?"
Przeciwnicy postmodernistycznego domu towarowego twardo podtrzymują swoje stanowisko. To szkaradztwo powinno zniknąć z ul. Świdnickiej jak najszybciej.
I w końcu pytanie - czy to, co powstanie w miejscu Solpolu, będzie nam się wszystkim podobało? Czy może za 10-20-30 lat znów będziemy wyburzać? Zygmunt Solorz- Żak nie mówi oficjalnie o swoich planach. Może hotel? Może modne i wszechobecne mikroapartamenty...?
Domy handlowe w dawnym Breslau
Cóż, nie takie rzeczy znikały z powierzchni miasta na przestrzeni dziejów i to niekoniecznie w wyniku wojen. Zabytkowe kamienice w rynku i jego sąsiedztwie wyburzano pod nowe inwestycje - przedwojenne domy towarowe. Dziś stanowią one zabytkowe przykłady dawnej architektury - secesyjnej i modernistycznej.
Rozważania wokół Solpolu skłoniły mnie do przespacerowania się śladami dawnych wrocławskich domów towarowych i handlowych, powstałych na początku XX wieku. Niektóre z nich dalej pełnią takie funkcje. W moim zestawieniu nie ma wszystkich obiektów - w przedwojennym Breslau działało ich około 60 - wzięłam pod uwagę te najbardziej charakterystyczne.
Przy budowie nowoczesnych domów towarowych dużą wagę przywiązywano do wyglądu elewacji oraz wystroju. Wnętrza miały być pyszne, luksusowe, eleganckie, stanowiąc symbol bogactwa miasta i jego mieszkańców.
Właściciele tych inwestycji zazwyczaj byli pochodzenia żydowskiego. Interesy kupieckie prowadzone były z pokolenia na pokolenie. Modne i eleganckie miejsca w centrum dawnego Breslau cieszyły się wielkim zainteresowaniem mieszkańców i przyjezdnych z całego Śląska i nie tylko. Niestety, po dojściu nazistów do władzy, majątki żydowskie były odbierane i nacjonalizowane lub przekazywane przedsiębiorcom aryjskim, a ich właścicieli czekały tragiczne losy. Barasch, Wertheim, Niepold, Pettersdorf, a przede wszystkim Schottländer to nazwiska nieodłącznie związane z rozwojem domów handlowych w Breslau. Rodzinny grobowiec Schottländerów, a także wielu innych, ważnych dla miasta osobistości, możesz dziś zobaczyć na Starym Cmentarzu Żydowskim przy ul. Ślężnej (i przy okazji bardzo polecam odwiedzić to miejsce!).
Dawne domy handlowe dziś
Mimo ogromnych zniszczeń miasta w ostatnich miesiącach wojny (Festung Breslau) wiele domów towarowych przetrwało. Przyczyniły się do tego ich nowoczesne, stalowe i żelbetowe konstrukcje. Do niektórych powróciły funkcje handlowe i w siermiężnych latach peerelowskich dawały namiastkę luksusu.
Oto miejsca, które odwiedzam w ramach dzisiejszego fotospaceru:
Największa Renoma
Zacznę od dzisiejszej Renomy, w peerelu "Pedetu", a tak naprawdę domu towarowego Warenhaus Wertheim. Był to najnowszy (1930 rok), największy i najmodniejszy dom towarowy w przedwojennym Breslau, który swoim powstaniem miał przyćmić całą istniejącą już konkurencję. Oddalony nieco od Rynku, modernistyczny projekt - można powiedzieć pierwszej we Wrocławiu galerii handlowej, bo już wtedy oprócz sklepów mieściły się tam punkty usługowe i restauracje - robił wrażenie. Pierwsze na całym Śląsku schody ruchome! Tarasy widokowe na ostatnich piętrach. Na dawnych zdjęciach zobaczyć można wspaniałe wnętrza, żyrandole, zdobienia. Elewacja wykończona była elementami z prawdziwego złota i zdobiły ją rzeźby głów, symbolizujące wielokulturowość i otwartość.
Bracia Wertheim założyli swoją spółkę w połowie XIX wieku. Posiadali całą sieć domów handlowych w Niemczech, ale to inwestycja w Breslau była ich najnowocześniejszą i największą. Po dojściu nazistów do władzy majątek został im odebrany i przekazany spółce państwowej. Podczas oblężenia Festung Breslau całe wnętrze spłonęło. Ale stalowa konstrukcja, wykonana w wałbrzyskiej hucie, przetrwała. Podjęto decyzję o odbudowie i trzy lata po wojnie otwarto największy w Polsce Powszechny Dom Towarowy.
Bracia Wertheimowie posiadali także sąsiadującą działkę, na której planowali rozbudowę obiektu. Ich pomysł zrealizowano dopiero w 2009 roku, kiedy to stary pedet zrewitalizowano i dobudowano wielopiętrowy parking. Wtedy też odnowiono elewację, złocenia i repliki dawnych rzeźb.
Dziś Renoma stanowi wspaniały przykład europejskiego modernizmu oraz największy zachowany taki obiekt w Polsce. Obecnie znów trwa remont wnętrz i powiem szczerze, że atrium północne, które właśnie otwarto, robi wrażenie. Odtworzono tutaj oryginalny układ wewnętrznego dziedzińca. Cały styl nawiązuje do art deco, z sufitu zwisają dwa ogromne żyrandole, a ściany zdobią repliki egzotycznych głów.
Podwale / Kaufhaus Martin Schneider
Na przeciwko Renomy, po drugiej stronie ulicy Świdnickiej, secesyjna kamienica mieści dom handlowy Podwale, niegdyś również własność Wertheimów, a wcześniej przedsiębiorcy Martina Schneidera. Na pierwszym piętrze znajdowała się przestronna kawiarnia Cafe Vaterland, z panoramicznymi oknami i wielkimi palmami w donicach.
Polecam wejść do Podwala. W tym budynku naprawdę czas się zatrzymał. Stare, skrzypiące drewniane schody, kręte balustrady. Windy działają! Na pierwszym piętrze kieruję kroki do dawnej przestrzeni po kawiarni Vaterland. Zachowały się tu oryginalne kolumny. Dziś w dawnym modnym miejscu mieści się sklep z odzieżą używaną... Mam jakieś smutne przeczucie co do tego miejsca, ale mam nadzieję, że jednak nie.
Monopol i Hieronimus
Idę dalej ul. Świdnicką, od wieków słynącą z handlu, w kierunku Rynku. Zanim znów minę Solpol, zatrzymuję się na chwilę przed hotelem Monopol. W budynku, który doń przylega, działał dom handlowy i co ciekawe, to właśnie w tym miejscu powstał pierwszy we Wrocławiu parking dla samochodów.
Po drugiej stronie ulicy, na rogu, stoi czerwony budynek, na parterze którego znajduje się dziś ceniona przez fanów dobrych śniadań, restauracja Dinette. Ten budynek to dawny dom handlowy Juliusa Schottländera "Pod świetym Hieronimem", jednego z najznamienitszych wrocławian, przedsiębiorcy i filatropa żydowskiego pochodzenia.
Rothes Haus / Merkury
Drugi dom handlowy Schottländerów to tzw. Rothes Haus, obłożony czerwonym piaskowcem, stojący na rodu Świdnickiej i Ofiar Oświęcimskich. Inwestorem był Paul Schottländer, syn Juliusa, spadkobierca fortuny ojca. W tej budowli po raz pierwszy we Wrocławiu wszystkie okna wypełniono szkłem lustrzanym, a architekt wzorował się na szkole chicagowskiej.
Po wojnie działał tutaj Dom Handlowy Merkury, a od 2004 roku, po remoncie i przebudowie wnętrza, mieści się tu sklep sieci H&M.
Dom towarowy braci Barasch / Feniks
Dochodzimy do Rynku i to właśnie tutaj stoi legenda wrocławskiego handlu, czyli obecny Feniks, a przedwojenny dom towarowy braci Barasch. Zanim bracia postawili tutaj ten nowoczesny obiekt, mieścił się tu pierwszy w dawnym Breslau dom handlowy, tzw. Magazyn Nowości Moritza Sachsa. Bracia Barasch w 1904 roku otworzyli dom towarowy z prawdziwego zdarzenia. Z eleganckim wnętrzem i największym wyborem towarów. Do czasu powstania w 1930 roku Wertheimu, nie miał on konkurencji pod względem nowoczesności, elegancji i asortymentu.
Dziś Feniks to najstarsza najdłużej działająca placówka handlowa we Wrocławiu - praktycznie nieprzerwanie od 1904 roku. Żydowscy kupcy, bracia Baraschowie, pochodzili ze Ścinawy. Przed wybudowaniem wrocławskiego, mieli już kilka domów handlowych na terenie ówczesnych Niemiec. Secesyjna budowla powstała w miejscu wyburzonych kilku innych. Pięć wysokich pięter, kawiarnia z panoramicznymi oknami i tarasem wychodzącym na Rynek, windy, oranżeria z egzotycznymi roślinami, a na szczycie taras widokowy z ogromnym globusem. W latach dwudziestych przeprowadzono modernizację i styl secesyjny zastąpiono modernistycznym. Zlikwidowano wtedy globus, na nowo urządzono wnętrza, a także zainstalowano pierwsze we Wrocławiu schody ruchome, wielką nowość techniczną w Europie. Schody te działały do lat 70.-tych i były pierwszymi i przez pewien czas jedynymi w powojennej Polsce.
Podczas oblężenia Festung Breslau dom towarowy nie ucierpiał zbytnio. Już w lipcu 1946 otwarto go ponownie, pod nazwą Spółdzielczy Dom Towarowy. "Społem" funkcjonuje tutaj do dziś.
Wszystko jest w Feniksie
Schodów ruchomych w dzisiejszym Feniksie już nie ma. Niewiele jest miejsc we Wrocławiu, gdzie poszczególne piętra to całe stoiska handlowe. Mój osobisty faworyt to piętro drugie. Tutaj kupię wszystko, czego nie mogę znaleźć w jakimkolwiek innym sklepie. Jak czegoś nigdzie nie ma, to pamiętaj, że jest w Feniksie. Artykuły gospodarstwa domowego, emaliowane garnki, kryształy, polska porcelana i ceramika, sitka, nożyki, pokrywki, sznurki, nici, wełny i kółka do wózków, drewniane akcesoria, zabawki dla psów i miotły, termometry i termosy, kosmetyki, trutki na mole i sztuczne kwiaty. Sklep ten, mimo braku parkingu, wciąż funkcjonuje i oby udało mu się to jak najdłużej. Jak będziesz zwiedzać wrocławski Rynek, koniecznie wstąp do Feniksa na drugie piętro i kup cobie coś! 😉
Pettersdorff / Kameleon
Impulsem do modernizacji domu braci Barasch prawdopodobnie było powstanie tuż obok nowoczesnego domu handlowego Rudolfa Petersdorffa. To był amerykański sen na Śląsku. Projekt wzorowany na architekturze amerykańskiej tamtego okresu, był niezwykle nowoczesny. Zamiast ścian rzędy przeszkleń, pięknie oświetlonych nocą, do tego charakterystyczny wysunięty wykusz, nadający lekkości. Po wojnie działały w nim Zakłady Przemysłu Odzieżowego, a następnie dom handlowy Kameleon. Dziś powierzchnie stoją puste...
Rynek
W samym Rynku, oprócz wspomnianego Feniksa, mamy jeszcze kilka dawnych budynków domów handlowych. Stanęły one w miejscu dawnych kamienic - niektóre wyburzano, inne znacznie przebudowywano. Wśród nich oglądam:
39-40 - dawny dom handlowy Louisa Levy'ego.
48 - dawny dom handlowy Der Grosse Bazar
49 i 50 - bliźniacze domy handlowe Trautner i Hunert. Dom handlowy Trautner przeszedł w ręce rodziny Cohnów.na poczatku XX wieku. Na kamienicy znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Willemu Cohnowi, którego ojciec Louis, szanowany obywatel Breslau, był właścicielem tej posesji. Pamiętniki Willego Cohna, pt. Żadnego prawa – nigdzie. Dziennik z Breslau 1933–1941 opublikowane po wojnie, doskonale dokumentują losy wrocławskich Żydów w latach trzydziestych XX wieku. Grobowiec rodzinny Cohnów znajduje się na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu.
Nr 58 - dawny dom handlowy i księgarnia Priebatsch
Victoria / Herbapol
Na rogu ulic Św. Mikołaja i Rzeźniczej, stoi potężny secesyjny gmach z końca XIX wieku. Kupcy wynajmowali tutaj powierzchnie, by wystawić swoje towary. W obiekcie mieściły się restauracje, wystawy dzieł sztuki, a także kino.
Schlesinger & Grunnbaum / Kamienica pod Gorgoną
Piękny secesyjny budynek od lat trzydziestych XX wieku na dwóch ostatnich kondygnacjach mieścił zakład produkujący odzież męską (do 2006 roku Intermoda). Przy wejściu znajduje się tablica upamiętniająca pobyt śląskiego poety i dramaturga Karla von Holteia w gospodzie Pod Trzema Górami, mieszczącej się tu zanim powstał dom handlowy.
ul. Ruska
Na ul. Ruskiej zwracam uwagę na kamienice dawnych domów handlowych pod numerami 3/4, 6/7 oraz 11/12.
Niepoldshof / Pasaż Niepolda
Spacer kończę w Pasażu Niepolda.
Wilhelm Niepold, kupiec żydowskiego pochodzenia, handlował sprowadzanymi towarami spoza Europy, m.in. kawą i cygarami. W 1904 roku otworzył pierwszy w dawnym Breslau pasaż handlowo-usługowy. Pasaż składał się z budynków frontowych (od dzisiejszych ulic Ruskiej i św. Antoniego i dziedzińca wewnętrznego. Znajdowały się tu sklepy, sklepiki i stanowiska, gdzie można było kupić wszystko. Dziś miejsce znane jest miłośnikom nocnego życia.
Tym samym dotarłam do Dzielnicy Czterech Wyznań. Wygląda na to, że kolejnym wpisem w kategorii "Wrocław mniej znany" będzie synagoga "Pod Białym Bocianem" oraz dane cmentarze żydowskie. Zapraszam!
Nieoczywisty Dolny Śląsk
Jeśli lubisz takie nieoczywiste miejsca, rzadziej odwiedzane, piękne i ciekawe, polecam Ci moje przewodniki po Dolnym Śląsku. Zobacz tutaj:
Obserwuj mnie na Instagramie
Dziękuję za przypomnienie i przeglad domów handlowych ulicy Świdnickiej i Pl. Kościuszki. Mieszkałam na Łąkowej. A budynki które Pani opisała znam od dziecka 1959. Zawsze budziły mój podziw. Pamiętam jak Wrocław się podnosił i zmieniał. Serdecznosci. B.Basiak
Dziękuję za komentarz! Troszkę zazdroszczę, że mogła Pani na własne oczy widzieć te zmiany, które my teraz możemy oglądać tylko na zdjęciach. Historia Wrocławia jest fascynująca!